FILM DE SLAG OM DE SCHELDE, DOOR JAAP VENTEVOGEL

30 okt FILM DE SLAG OM DE SCHELDE, DOOR JAAP VENTEVOGEL

Het is alweer heel wat jaren geleden, 6 of 7 misschien wel, dat ik samen met Ineke Herbers Leo Hannewijk in het Vlissingse Cine City opzocht. Leo is niet alleen de man die het filmfestival “Film by the Sea” op de kaart heeft gezet maar Leo was toen ook tot Film Commissioner in Zeeland benoemd met de opdracht Zeeland te promoten als aantrekkelijk decor voor filmopnames. We deden dat omdat we vonden dat een Walchers/Vlissingse versie van de film ‘A Bridge too Far’ een probaat middel zou zijn om de ellende die de Vlissingers en de overige bewoners van de Walcherse dorpen in 1944 hebben doorgemaakt op de kaart te zetten. Onze oorlogsgeschiedenis is te weinig bekend en historisch gezien ondergewaardeerd.

De uitkomst van het gesprek was wel een beetje zoals wij dat verwacht hadden: een goed idee, er zijn er meer die dat bedacht hebben, maar ‘heb geen al te positieve verwachtingen want zo’n film is zo kostbaar dat realisatie al bij voorbaat niet haalbaar lijkt’.

Weer een paar jaar later merkte mijn oude schoolvriend Geert die in Heemstede woonde terloops op dat hij met de bekende filmregisseur Matthijs van Heijningen had kennis gemaakt en verwachtte hem wel vaker te zien. “Vraag hem eens of hij een film over de strijd om Vlissingen ziet zitten” was mijn reactie op die toevallige opmerking. Dat deed hij maar ook dat antwoord was niet erg positief. Een oorlogsfilm is zo kostbaar dat de productie financieel niet haalbaar zou zijn, was de boodschap waar Geert mee thuiskwam. “Maar vraag het hem zelf maar eens, als hij hier op het filmfestival “Film by the Sea komt ”. Natuurlijk deed ik dat maar nadat we over mogelijke sponsoren hadden gesproken maakte hij een opmerking die voor mij de deur dicht deed. “We zijn beide van ongeveer dezelfde leeftijd en de doorlooptijd van zo’n soort film is jaren en daarvoor ben ik inmiddels te oud!”.

Hoe groot was mijn verbazing en hoe blij was ik toen ik las dat van Heijningen jr. een film over de Slag om de Schelde ging maken. Aan een van vader-op-zoon-relatie had ik nooit gedacht. Vol verwachting keek ik uit naar het resultaat.

Een film goed beoordelen laat ik graag over aan vakmensen. Dat ben ik zeker niet, al hoor ik wel tot de echte filmliefhebbers. En net zoals bij muziek hou ik van alle soorten film zolang het maar goed gemaakt is.

Het beoordelen van een film over een onderwerp dat mij zo bezighoudt is geen eenvoudige zaak. Het gevaar van vooringenomenheid is groot. Toch zal ik een poging wagen. Om die vooringenomenheid zoveel mogelijk te vermijden splits ik mijn oordeel in 2 delen. De film zelf en de film in zijn betekenis voor Vlissingen.

De film krijgt van mij een heel hoog cijfer. Niet zo verwonderlijk omdat ik inmiddels weet dat hij 5 onderscheidingen heeft weten te bemachtigen op de laatst gehouden Filmfestival. Van mij krijgt hij een 9 a 10! De belangrijkste overweging daarbij is dat de filmmakers erin geslaagd zijn een jeugdig publiek het besef over te brengen hoe groot de dilemma’s kunnen zijn waar je in oorlogstijd als jongvolwassene mee te maken kunt krijgen. De invalshoeken die gekozen zijn zijn ijzersterk. Drie jongeren in een oorlogssituatie typeren hun innerlijke strijd tussen goed en kwaad zo herkenbaar dat dit bij de jeugd van nu moet overkomen. Misschien is dat wel de belangrijkste reden waarom de film ook zo’n goed onthaal heeft gekregen bij de vakbroeders, de pers en het publiek.

Heldenmoed wordt zoals in de meeste oorlogsfilms getoond, maar ook opportunisme, domheid en laf gedrag komen onverbloemd aan de orde. Het eindresultaat zet de bioscoopbezoeker aan tot nadenken. Dat doen meerdere goede oorlogsfilms en daarin is de Slag om de Schelde niet uniek. Het uitzonderlijke is dat de scenarioschrijfster drie jonge mensen heeft neergezet die de bezoeker op de gedachte kan brengen: ‘Dat had ook ik kunnen zijn’. Voor een film die ruim 70 jaar na dato speelt is dat een heel knappe prestatie.

Het V-fonds , die deze film in belangrijke mate financieel mogelijk heeft gemaakt, heeft alle reden om zeer tevreden te zijn met dit resultaat. Na het verloop van jaren blijft het herdenken een indrukwekkend ceremonieel terwijl het steeds moeilijker wordt de waarschuwing die ook van herdenken uitgaat voor het handhaven van vrede en veiligheid vooral een boodschap is die jongere generaties moet bereiken en aanspreken. Dat sluit ook haarfijn aan bij het motto van onze stichting Oorlogsjaren in Vlissingen: ‘Elke naam is een schreeuw om vrede’. Aan die doelstelling voldoet de film op uitmuntende wijze.

Als ik naar de film kijk en ik in mijn huid van ‘Vlissinger’ kruip dan kan ik een stevig gevoel van teleurstelling niet onderdrukken. Zeker nadat het gemeentebestuur van het armlastige Vlissingen een flinke sponsorbijdrage had toegezegd verwachtte ik dat de strijd in en rondom Vlissingen een grote rol zou spelen. Niets is minder waar gebleken. Weliswaar zijn er straatopnames rondom de Sint Jacobskerk opgenomen maar dit was louter decor. Geen scenes van Uncle Beach, de straatgevechten of de scherpschutters vanuit de scheepskranen. Zelfs de geplande strijd om het hoofdkwartier Grand-Hotel Britannia kwam niet in de film aan bod. Het nabouwen van het hoofdkwartier bleek zo kostbaar dat daarvan moest worden afgezien. In plaats daarvan werd de strijd om de Sloedam gekozen. Ook heftig maar uit militair-historisch oogpunt van een andere orde dan de landing op Walcheren, die door militair-historici algemeen beschouwd wordt als de meest complexe landing na Normandië.

Natuurlijk heb ik begrip voor de financiële grenzen die in acht genomen moeten worden en dat daardoor de verovering van Britannia moest worden geschrapt. Tegelijkertijd heerst nog steeds een gevoel van teleurstelling over het achterwege laten van een paar historische plaatjes. Hoeveel zou het gekost hebben om in een aantal beelden uit het archief met simpele tekst in het filmverhaal te plaatsen. Helaas is dat een gemiste kans die nimmer meer goed gemaakt zal worden.

Daarom is mijn oordeel over de film De Slag om de Schelde zo dubbel: Uitmuntend en teleurstellend tegelijkertijd.

121021

Jaap Ventevogel