In memoriam verzetsheld Jaap Rus

25 jan In memoriam verzetsheld Jaap Rus

1923-2019

Met het overlijden van Jaap Rus verliest Vlissingen een markant persoon. Ik herinner me de aanwezigheid van mijn kleinkinderen die buiten de provincie wonen bij een van de herdenkingen op Uncle Beach een paar jaar geleden. Jaap legde daar, zoals elk jaar, de krans namens het Nederlands verzet. ‘Mam, Is dat nou een verzetsheld? vroeg een van hen. Ja een echte, was het antwoord. Goh, dat kun je helemaal niet zien, hij ziet er zo gewoon uit” was de reactie. Deze uitspraak is typerend voor Jaap. Een  gewone, maar erg vriendelijke man, die niet naliet het belang van het Nederlands verzet uit te dragen. Bij vele, zo niet alle herdenkingen in Vlissingen en omgeving was hij present om de nagedachtenis aan zijn medestrijders levend te houden. Zelf ging hij niet prat op zijn heldendaden. Maar ook in retrospectief was iedereen die meewerkte aan spionage een verzetsheld. Op betrapt worden stonden immers zeer strenge straffen, meestal met dodelijke afloop. Jaap vertelde niet uit zichzelf over zijn rol maar je hoefde maar een vraag te stellen over iets uit de oorlog en je kreeg het complete verhaal. Dat deed hij ook op scholen en bij herdenkingen. Nuttig, spannend of  motioneel. Hij bespeelde alle registers. Was dit een nostalgisch verlangen naar het verleden of ijdelheid ? Ik denk het niet. Jaap’s inzet na de oorlog betekende in de eerste plaats het inlossen van een ere-schuld van de overlevenden tegenover hen die het leven lieten. Maar herdenken is ook waarschuwen. Verhalen over de oorlog dienen ook om jongere generaties de verschrikkingen van de oorlog bij te brengen. Vanuit die gedachte heeft Jaap ook van harte de oprichting van de stichting Oorlogsjaren in Vlissingen gesteund. Het overbrengen van de boodschap van bevrijding en vrijheid is er een die ook vandaag erg actueel is. Het was ook zijn boodschap.
Aan de persoonlijke bijdrage aan dit doel is met het overlijden van Jaap een einde gekomen maar hij was terecht trots dat zijn dochter Carla het stokje overneemt op haar eigen wijze. De naam Rus blijft ons nog lang vergezellen. Bedankt Jaap!

Jaap Ventevogel, voorzitter Stichting Oorlogsjaren Vlissingen

PZC 24 januari 2019; Martijn de Koning :

De oorlog vormde hem, en ging nooit meer uit zijn hoofd. Het zat de zaterdag overleden verzetsheld Jaap Rus (95) echter nooit in de weg. Uiteindelijk werd hij zelfs bekender door zijn baan bij Rijkswaterstaat dan door zijn verzetsdaden.

Het was dat zijn vriend Willem hem kort na het uitbreken van de oorlog vroeg mee te doen, anders was de destijds 16-jarige scholier Jaap Rus uit Goes misschien nooit in het verzet terechtgekomen. Hoewel: het paste wel bij hem. Zijn boosheid over het onrecht dat de Duitsers de samenleving destijds aandeden, was groot, vertelde hij ruim vier jaar geleden aan deze krant. ,,De bezetting was niet alleen een tijd van grote wreedheden, maar ook van wat wij ervoeren als kleine pesterijtjes. Ik was bij de padvinderij in Goes: werd verboden. Ik ging bij de gymnastiek: verboden. Lid van de kerkelijke jeugdclub: werd die ook verboden. Je mocht alleen nationaal-socialistisch bezig zijn. Pure onderdrukking.” Het vrat aan de jonge Jaap. ,,Want leven, dat is niet alleen brood en een bord soep. Het is je geest, vrij zijn, alles.”

Bij het verzet hielp Rus onderduikers, en hij bespioneerde de Duitsers. Het meest spraakmakend waren zijn acties toen hij tewerkgesteld werd: het kwam erg goed uit dat hij naar bouworganisatie Todt werd gestuurd. Die was bezig met de aanleg van het Walcherse deel van de Atlantikwall – het verdedigingssysteem dat een geallieerde invasie via zee moest voorkomen. Rus moest er zand scheppen en bomen kappen, en gaf ondertussen zijn ogen de kost. Thuis schetste hij wat hij overdag had gezien en gaf dat door aan zijn commandant, die de informatie op zijn beurt doorzond naar de Engelsen.

Natuurlijk was het gevaar nooit ver weg. Het kwam wel erg dichtbij toen zijn commandant Merien de Groot in 1944 werd opgepakt en bij de Kreekrakdam werd gefusilleerd. Rus besloot extra voorzichtig te zijn en regelmatig bij de buren te gaan slapen. Tijdens zo’n nacht hoorde hij de Duitsers zijn huis binnenvallen. Ze vonden hem niet.

De heroïsche daden leverden Rus de bijnaam ‘Zeeuwse Soldaat van Oranje’ op. Voor hemzelf hoefde dat niet zo. ,,Ik was geen held. Mensen máken van anderen helden. Zelf voel ik dat niet zo”, vertelde hij. Gert Jan de Rooij, vrijwilliger bij het Bevrijdingsmuseum in Nieuwdorp, beaamt dat. ,,Hij stak het verleden niet weg, maar viel je er ook niet mee lastig. Pas als je interesse toonde, begon hij erover. En dan nog met veel bescheidenheid.”

De Rooij had jarenlang regelmatig contact met Rus. ,,Hij bleef altijd geïnteresseerd in alles wat met de oorlog te maken had. Dus ook in ons museum.” Overigens zonder in het verleden te blijven hangen, benadrukt De Rooij. ,,Integendeel. Hij mailde me tot vorige maand regelmatig over nieuwtjes die hij had opgevangen, over wat hij had gezien of gelezen.” Na de oorlog wist Rus zijn leven probleemloos op te pakken. Hij trouwde en kreeg drie dochters. Tekenend is dat hij door de jaren heen meer media-aandacht kreeg voor zijn arbeidscarrière na de oorlog dan voor zijn rol in het verzet. Als waterbouwkundige bij Rijkswaterstaat speelde Rus een vooraanstaande rol bij de aanleg van onder meer de Vlaketunnel en de Stormvloedkering. Dat wil niet zeggen dat hij de oorlog vergeten was. Integendeel. ,,Ik zie dingen nooit los van mijn eigen verleden”, vertelde hij. ,,We zijn gevormd door de oorlog. Ik ben er in feite steeds mee bezig.”

Rus vond het belangrijk om ‘niet te vergeten’, en was altijd bereid zich in te zetten om daaraan bij te dragen. Dat leidde tot tal van publieke optredens: Rus liet zich regelmatig interviewen, liet z’n neus zien bij herdenkingen en was nooit te beroerd schoolklassen over zijn ervaringen te vertellen. Daarbij werd hij zich er door de jaren heen steeds meer van bewust dat hij één van de weinigen was die nog uit de eerste hand konden vertellen, zegt De Rooij. ,,Hij zei weleens tegen mij: als je maar lang genoeg leeft, word je vanzelf opperkransenlegger.”

Rus kreeg verschillende onderscheidingen, waaronder in 1984 het Verzetsherdenkingskruis. Hij overleed afgelopen zaterdag – in zijn hoofd nog helder, maar lichamelijk op.

Jaap Rus wordt morgen in besloten kring begraven. De Dienst van Woord en Gebed wordt gehouden om 13.00 uur in de St. Jacobskerk in Vlissingen. Van 11.00 tot 12.30 uur is er gelegenheid tot condoleren en persoonlijk afscheid.